Piżmak
Piżmak jest gryzoniem wielkości szczura, o krępym, niezgrabnym tułowiu, dość dużej głowie osadzonej na bardzo krótkiej szyi. Czaszka jest szeroka i płaska, o wydatnych łukach jarzmowych. Uszy są małe, prawie ukryte w sierści, zaokrąglone, porośnięte krótkim, gęstym włosem. Fałd skórny zamyka otwór słuchowy podczas nurkowania. Ucho usytuowane jest prawie na poziomie oka i nozdrzy, dość blisko oka. Oczy są małe, czarne, wysoko osadzone. Pysk tępy z kilkoma rzędami włosów czuciowych (wibrysów) na wargach. Rozdwojona górna warga umożliwia zamykanie otworu gębowego fałdami skórnymi w czasie pracy piżmaka pod wodą. Otwory nosowe, bocznie położone; również są zamykane w czasie nurkowania otaczającymi je chrząstkami. Kończyny przednie są krótkie, porośnięte futrem aż po nadgarstek, poniżej którego pokryte są krótkim włosem. Kończyny tylne są dwukrotnie większe od przednich. Boki długich palców i brzegi stóp porośnięte są szczecinkami, skutecznie zwiększającymi powierzchnię kończyny podczas pływania. Palce zakończone są długimi, od spodu wklęsłymi pazurkami, barwy od jasnożółtej do ciemnobrunatnej. Ogon jest długi, bocznie spłaszczony, mniej więcej w połowie sierpowato wygięty ku dołowi, pokryty rogowymi łuskami, z pomiędzy których wyrastają włosy czuciowe. Ułatwia on piżmakowi pływanie. Futro piżmaka jest gęste, lśniące, u poszczególnych osobników może mieć różne odcienie barwy brunatnej. Zwykle na grzbiecie jest ciemne, przechodzi w jaśniejsze na bokach i szarobrązowe na podbrzuszu. Warstwa puchowa jest srebrzystoszara. Samica ma 6 sutek piersiowych i 4 brzuszne.
Długość tułowia z głową wynosi 235-400 mm, ogona 190-280 mm (70-80% długości tułowia), stopy tylnej 60-80 mm. ucha 14-25 mm. Długość kondylobazalna czaszki wynosi około 63 mm, szerokość jarzmowa około 43 mm. Masa zwierząt po przezimowaniu waha się od 500 do 1700 g
Ssak ten do 1905 r. występował tylko w Ameryce Północnej. W 1905 r. został osiedlony w Czechach (koło Pragi), a w późniejszych latach w Finlandii, ZSRR, Francji i Anglii. Obecnie zajmuje ogromny areał – około 16 mln km2 w Ameryce Północnej i tyleż w Eurazji. Występuje od 160° długości geogr. W do 162°E oraz od 40°N w Azji i 43°N w Europie, po 69° szer. N w Europie i 68°N w Ameryce. Na terytorium Polski przedostał się z Czechosłowacji w 1924 r. i do 1958 zasiedlił cały kraj. Proces zasiedlania przyspieszony został przez ucieczki zwierząt z rozbitych w czasie działań wojennych ferm hodowlanych.
Piżmak jest zwierzęciem ziemno-wodnym, żyje w przybrzeżnej strefie zbiorników i cieków wodnych. Występuje w strumieniach górskich, rzekach i rzeczkach, rowach melioracyjnych, bagienkach śródpolnych, wyrobiskach torfu, stawach rybnych, jeziorach. Nie wymaga zbyt wielkiej głębokości wód, potrafi przezimować nawet na bagienkach, których głębokość nie przekracza 0,5 m. Toleruje też znaczne zanieczyszczenie wody.
Dla piżmaka praktycznie nie istnieje problem zasobności siedliska w żer. Pobiera prawie wszystkie rośliny wodne, z których wykorzystuje zarówno korzenie, łodygi, jak i owoce oraz kwiaty. Żeruje również na trawach i ziołach przybrzeżnych, a także na wszystkich uprawach rolnych, chętnie ogryza korę, liście i pączki wierzb. Zjada też spadłe w sadach owoce. W niektórych siedliskach nie gardzi pokarmem zwierzęcym. Stwierdzono, że zjada raki, ślimaki, małże a niekiedy padlinę. Prawdopodobnie u piżmaka występuje koprofagia podnosząca wykorzystanie karmy włóknistej. Piżmak zjada około 500 g świeżej masy na dobę. Na okres zimy nie robi zapasów. Wystarczają mu korzenie i kłącza roślin wygrzebywanych w mule dennym i brzegach zbiorników wodnych, o czym świadczy dobra kondycja osobników strzelanych wiosną.
Kiedy i jak przebiega rozród piżmaka?
Sezon rozrodu w zależności od warunków klimatycznych zaczyna się w marcu lub kwietniu, a kończy we wrześniu. W warunkach europejskich piżmaki dają w ciągu roku 3 mioty. Samice z pierwszego miotu rodzą po raz pierwszy jeszcze jesienią tego samego roku. Ciąża trwa około 29 dni. Miot liczy 3-8 nagich i ślepych młodych. Otwierają one oczy po 10-13 dniach, a po 3 tygodniach usiłują wychodzić z gniazda i próbują jeść zielony pokarm. Laktacja trwa 4 tygodnie i po tym też czasie małe opuszczają gniazdo.
Małe piżmaki rosną bardzo szybko. Po zakończeniu laktacji ważą około 110 g, a w wieku 4 miesięcy, kiedy uzyskują już okrywę włosową typową dla dorosłych około 500 g.
Jakich naturalnych wrogów ma piżmak?
Piżmak ma wielu naturalnych wrogów redukujących znacznie jego populację. Należą do nich tchórz, lis, jenot, wydra, norka, duże ptaki drapieżne, a także duże szczupaki. Do najgroźniejszych chorób, mogących mieć wpływ na stan populacji, należy tularemia, nasilająca się w okresach suszy i spadku poziomu wód. Choroba ta może być przenoszona także na ludzi. Znaczne redukcje powodują także wiosenne gwałtowne przybory wód, zatapiające mioty w przybrzeżnych norach. U piżmaka wykryto wiele pasożytów. Spośród pasożytów wewnętrznych pszywry, tasiemce i nicienie. Spośród pasożytów zewnętrznych wszy, pchły, kleszcze i roztocze. Jednak u badanych osobników nie stwierdzono szczególnego nasilenia inwazji pasożytów, a zatem nie wydaje się, aby pasożyty mogły mieć istotny wpływ na redukcję populacji.
Piżmaki żyją rodzinami. Młode z 3 kolejnych miotów pozostają w rodzinnych norach. Usamodzielniają się stopniowo, lecz nie zawsze wywędrowują z rejonu urodzenia. Prawdopodobnie samce strzegą terytorium rodzinnego, często widoczne są na ich skórze ślady walk. W sezonie rozrodczym mają rozwinięte i wypełnione piżmem przyodbytowe organy prepucjalne, tzw. worki strojowe. Wydalina tych organów służy do znakowania terytorium. Zimą zarówno jądra, jak i worki strojowe ulegają uwstecznieniu. Piżmaki żyją w systemie kopanych przez siebie nor w skarpach brzegowych. Nory składają się z korytarzy i komór. Komory gniazdowe mają wyjścia pod wodę i na powierzchnię gruntu. Jesienią budują także z roślin przybrzeżnych i mułu chatki dochodzące do wysokości 1 m. Pływają doskonale i szybko, nurkują wytrwale i mogą spędzić pod wodą około 10 min. Kiedy płyną spokojnie po powierzchni wody środkowa część sierpowatego ogona wystaje ponad wodę, po czym można je odróżnić od bobra, nutrii i wydry. Wiosną od lutego do maja i jesienią od września do listopada ma miejsce szczególna aktywność piżmaków, połączona z intensywnymi wędrówkami. Mogą się przemieszczać do 150 km w dół rzek. W czasie wędrówek i jesiennej budowy domków są aktywne również w dzień. Na ogół jednak pędzą nocny tryb życia.
Wysokiej dynamice rozrodu gatunku towarzyszy równie wysoka śmiertelność, w wyniku której zasiedlenie areału piżmaków w Polsce nie jest zbyt wysokie i jest znacznie zróżnicowane.
Na piżmaki polujemy od 11 sierpnia do 15 kwietnia a na terenach rybackich obrebów hodowlanych – cały rok
